Monumenten van geschiedenis en kunst II (art. De Toren 13-11-1985)

We bevinden ons nog steeds op de oude dodenakker gelegen en zuiden van de Nederlands Hervormde kerk in Heemse en kijken naar het kerkgebouw met zijn vele raadsels omtrent de bouw. Alleen al aan de toren en stukje van de fundatie werden diverse stenen gebruikt uit diverse perioden van de bouwgeschiedenis. Ook de plaatsen van de ramen werden veranderd met behoud van de latere toegepaste gelijkzijdige spitsboog. Hierop hopen we te zijner tijd nog nader op terug te komen. Zo dwalen onze blikken verder over de oude begraafplaats waar zo juist een machinevoerder met zijn maaimachine met een te groot enthousiasme het gras heeft gemaaid en daarbij ook enkele grafpaaltjes van Bentheimer zandsteen omver wierp en mogelijk reeds bij een eerdere maaibeurt onder andere een zerk van de onderbouw wegdrukte. De omgereden en de nog staande grafpaaltjes blijken allen van Bentheimer zandsteen te zijn en geven nog resten van grafschriften aan, alsmede de latere ingehakte of gekraste herkenningstekens van het graf. Bijvoorbeeld de letters J.J.S. 1863 op een stuk Bentheimer zandsteen ter dikte van achttien centimeter. Al de nog op de begraafplaats aanwezige brokken zandsteen, als paaltjes gebruikt, zijn mogelijk afkomstig van een en hetzelfde monument dat eens in de kerk heeft gestaan. Dit kunnen we afleiden uit de brokstukken die afkomstig zijn van elementen die visbekverbindingen tonen om het monument in elkander te kunnen zetten (foto 2). Een liggende zerk is het kennelijk niet geweest. In de brokken, als paaltjes in gebruik, komen thans letters voor die in een latere tijd weerden aangebracht. Zo zien we op een brok de letters A-B dat mogelijk de beginletters zijn van de overledene en als zodanig zullen zijn genoteerd in het begraafboek, of zoals men later wilde “begraafregister”. We troffen ook een gedeelte aan van een ornament, mogelijk van een pootje dat toegang heeft gegeven naar een grafkelder. Het doet denken aan de toegepaste barokstijl. Al de aanwezige brokstukken tesamen hebben mij niet in staat gesteld het oude grafschrift te acherhalen. Maar oud zijn de resten wel en enkele daarvan, ondermeer het onderdeel van een monument, zijn het bewaren in de oudheidkamer zeker waard.

Er is nog een graftombe van Gerrit Jan Bruins, geboren 22 maart 1826, overleden 6 augustus 1894 en zijn echtgenote Heintje Bouwhuis, geboren 5 mei 1826, overleden 2 november 1904. Tegen de tombe van het echtpaar werd een kleinere tombe aangebouwd. Op de deksteen staat: ‘Hier rust ons eenige kind Seitje v.d. Sanden, geboren 4 aug. 1890, overleden 26 september 1896’. Tegen deze kleine tombe rust in schuine stand een grafsteen met het opschrift ‘E. Bruins den 19 Julij 1835’. Vlak langs de heg van het oude kerkhof treffen we een staande grafsteen aan waarvan een gedeelte werd uitgehakt of weggenomen uit eer rozet. ‘Hier rust onze lieve vrouw en moeder Lotta Verwoe(r)t-Schopman. Overleden 1 Juni 1903 te Heemse’. Eveneens bij de heg staat een grafsteen met het volgende opschrift: ‘Hier rust Hendrik Jan Jonkeren, geboren 26 april 1881. Overleden 29 mei 1909. Secretaris Hervormde Jongelingsvereeniging. Jezus was zijn toe Verlaat’. Ook van deze steen werd uit een cirkel iets weggebroken of uitgehakt. Zoals we reeds in het het eerste stuk opmerkten werden spreuken gebezigd. Op een zerk komt een levensboom voor met negen takken. De steen geeft het volgende opschrift: ‘Hier rust onze geliefde moeder Geziena Hermina Zweers, geboren te Heemse 6 October 1829. Overleden te Hardenberg 20 December 1906. Haar leven was Christus. Het sterven gevvin (gewin)’.

Bronnen: Ned. Herv. Oude begraafplaats Heemse. EA3B

Ing. Joh. L. Lutjeharms