Archieven: 2025-01-24

Fragment ridderroman in markeboek Holtheme

Bij Collectie Overijssel in Zwolle (het voormalige rijksarchief c.q. Historisch Centrum Overijssel), heeft men een fragment van een middeleeuwse ridderroman in het Nedersaksisch aangetroffen, dat afkomstig is uit de gemeente Hardenberg. De perkamenten fragmenten zijn gevonden in het oudste markeboek van Holtheme (1506-1887). De teksten zijn geschreven in de streektaal van (waarschijnlijk) het Duits-Nederlandse grensgebied.

Onderzoeker Hedzer Uulders, in het dagelijks leven werkzaam bij het Gelders archief en van huis uit gespecialiseerd in Franse middeleeuwse literatuur, heeft nu ontdekt dat het gaat om een Nedersaksische vertaling van een Hoogduitse ridderroman.

Op 23 januari 2025 schreef dhr. Uulders ons: Het is een vondst waar Hardenberg trots op kan zijn, en vandaar dat ik dit nieuws graag met u deel.

Fragment op RTV Oost

Illustratie bij artikel in NRC

Bede om hulp

Deze zeer opmerkelijke advertentie werd afgedrukt in februari 1895 in een editie van de Dedemsvaartsche Courant. De koopman Harmannus Mooi Gerritszn., bakker Pieter Dorgelo Manneszn., vervener Johannes van der Vecht Reinierszn. en landbouwer Roelof ten Kate Warnerszn. vroegen hulp bij de bekostiging van kleding, transport en de eerste verzorging van vier onmondige (minderjarige) en onechte (buitenechtelijk geboren) kinderen, die met nog zeven andere personen in de grootste ellende leefden in een armzalig vertrek op ’t Lutterharde (Lutterhart).

Dedemsvaartsche Courant

Het handelde hier om de buiten echte geboren kinderen van Janna Hof. Janna was zelf ook buitenechtelijk geboren, op 25 februari 1855 in ’t Duitse Thesingveld en op 23 augustus gedoopt in de kerk van Veldhausen, als dochter van Geeze Hof. Janna was op 23-jarige leeftijd op 30 november 1878 in ’t gemeentehuis van Ambt Hardenberg getrouwd met de 40-jarige Hendrik Jan Huisman.

De eerder dat jaar, op 13 januari 1878 te Slagharen, geboren zoon Jan werd bij het huwelijk van Janna en Hendrik Jan geëcht. Vervolgens kregen zij op 21 januari 1881 een zoon, genaamd Hendrik, maar de kleine overleed toen hij elf maanden oud was.

Toen Janna Hof op 24 februari 1883 beviel van zoontje Derk, werd de kleine bij de ambtenaar van de burgerlijke stand niet aangegeven door vader Hendrik Jan Huisman. In de akte lezen we dat hij door afwezigheid verhinderd is persoonlijk aangifte te doen…

Geboorteakte Derk (1883). De kleine overleed op 2-jarige leeftijd, op 19 februari 1885.

Het volgende kind, Anne, werd geboren op 16 januari 1885. Wederom was Hendrik Jan Huisman niet in staat om persoonlijk aangifte te doen. De honneurs werden waargenomen door Femmigje de Groot.

Geboorteakte Anne (1885). Zij overleed op 12-jarige leeftijd in de weesinrichting Neerbosch bij Nijmegen

Op 16 april 1887 kwam zoontje Koop ter wereld. De geschiedenis herhaalde zich, want ook bij de aangifte van zijn geboorte was ‘vader’ Hendrik Jan in geen velden of wegen te zien. De aangifte werd gedaan door arbeider Derk Dol.

Geboorteakte Koop (1887). Hij overleed op 76-jarige leeftijd te Heerlen.

Dat Hendrik Jan Huisman in 1887 afwezig was, blijkt ook uit een oproep in het Algemeen Politieblad:

Huisman, Hendrik Jan, laatst wonende te Lutterhard, gemeente Ambt-Hardendergh. Is bij vonnis van de Arrondissementsrechtbank te Zwolle, dd. 30 juni j.l., ter zake van frauduleus vervoer van gedistilleerd, veroordeeld tot eene gevangenisstraf van 15 dagen. De Officier van Justitie te Zwolle verzoekt opsporing, aanhouding en opzending.

Zoon Geert werd geboren op 8 februari 1890. Anders dan de voorgaande kinderen, werd hij niet geboren in Slagharen, maar in Lutten. Nog altijd was Hendrik Jan ‘verhinderd’ en wederom werd de aangifte gedaan door Derk Dol.

Geboorteakte Geert (1890). Hij overleed op 75-jarige leeftijd te Heerlen.

Op 22 augustus 1892 werd zoon Gradus geboren. Ten derde male werd de aangifte gedaan door Derk Dol.

Geboorteakte Gradus (1892). Hij overleed op 60-jarige leeftijd te Emmen.

De laatste ‘gang’ naar de ambtenaar van de burgerlijke stand werd op 8 januari 1895 afgelegd. Dit keer was het niet Derk Dol die de aangifte deed. De arbeiders Jan Diphoorn en Johannes Stellinga gaven aan dat Janna Hof te Slagharen was bevallen van een levenloos geboren dochtertje. Opmerkelijk genoeg woonde zij weer te Slagharen en werd in de overlijdensakte aangegeven dat zij weduwe was van Hendrik Jan Huisman…

Overlijdensakte 1895.

Gevoeglijk mogen we aannemen dat Janna Hof slechts heel korte tijd heeft samengewoond met haar man Hendrik Jan Huisman. Waarschijnlijk van 1878 tot 1882. Vervolgens is Hendrik Jan weggelopen en hebben ze elkaar nooit weer gezien (?)

Een aantal jaren later ontmoet ze Derk Dol, met wie ze ongetwijfeld zal hebben samengewoond. Hij is tot drie maal toe degene die de aangifte doet van de geboorte van haar kinderen. Toch is ook die relatie niet duurzaam, want bij de aangifte van haar laatste, levenloos geboren, kindje is ook Derk Dol weer buiten beeld.

Janna Hof overleed op 14 januari 1895, zes dagen na de bevalling van haar levenloos geboren dochtertje. Vervolgens bleven haar minderjarige kinderen als wezen achter in de allertreurigste omstandigheden. De eerder genoemde vier vooraanstaande inwoners van Lutten aan de Dedemsvaart ontfermden zich over de vier jongste kinderen Anne, Koop, Geert en Gradus en vonden voor hen een plekje in de weesinrichting Neerbosch te Nijmegen.

De vier kinderen werden bij aankomst in de inrichting Neerbosch ingeschreven…

Top 3 voornamen in de 19e eeuw

Es sind bloss naampies…

Dit was een gevleugelde uitspraak van een stamboomonderzoeker uit het Drentse Erica die voorouders in Hardenberg en omgeving had. Regelmatig spraken we hem tijdens onze en zijn speurtochten in de archieven in Zwolle of in ’t Hardenbergs gemeentehuis.

Over namen gesproken, onze database wijst uit dat dit de top 3 is van de voornamen voor jongens, geboren tussen 1811 en 1900 in de gemeenten Avereest, Gramsbergen en Hardenberg:

Jan

Hendrik

Gerrit

En qua meisjesnamen is dat:

Hendrikje

Johanna

Aaltje


Toen, op 14 januari… molenaarsknecht verongelukt

Op 14 januari 1895 verongelukte molenaarsknecht Jan de Leeuw in de molen van Nijzink te Heemse (nu: Oelemölle). Bij het neerlaten van een zak roggemeel ging het helemaal mis. Het touw brak, waardoor een volle meelzak van boven uit de molen op hem neer viel, waardoor hem de halswervels werden gebroken. Jan was bijna onmiddellijk dood…

Jan de Leeuw was in 1850 geboren te Zwolle en in 1877 te Heemse getrouwd met Geertjen Korterink. Zij kregen vier kinderen, van wie de twee oudste op zeer jonge leeftijd waren overleden.

Weduwe Geertjen de Leeuw-Korterink bleef in zeer hulpbehoevende omstandigheden achter, met haar twee minderjarige kinderen Robbertus en Hendrika Hermina. De burgemeesters van de gemeenten Ambt en Stad Hardenberg, de eigenaar van de molen Evert Nijzink en dominee Wichem Westhoff plaatsten gezamenlijk deze advertentie in verschillende kranten. Het exemplaar dat hier is afgebeeld werd afgedrukt in het Dagblad van Zuidholland en ’s Gravenhage.


Toen, op 11 januari… bommen op Kloosterhaar

Dit document wordt bewaard in het archief van de brigade Hardenberg van de Marechaussee te Hardenberg. Opperwachtmeester Anne de Jong van de post Bergentheim berichtte hiermee aan zijn groepscommandant te Hardenberg dat op 11 januari 1944 door waarschijnlijk een geallieerd vliegtuig bommen waren afgeworpen in de omgeving van Kloosterhaar…

De schade beperkte zich tot ruiten en dakpannen van de woningen van Hendrikus Godeke en Lamberdina Nijland (E-56c), Jan Schepers en Wichertje Dorman (E-19) en Gerrit Jan Potgieter en Gerritdina Meijerink (E-8).