Toen, op 24 oktober 1930: krotopruiming op ‘plaggendorp ‘Java’.
In de raadsvergadering van Ambt Hardenberg, gehouden op 24 oktober 1930, werd het volgende besloten:
“Inzake de krotopruiming komen B. en W. met het advies de uitvoering der plannen te doen geschieden door het bestuur der Bouwvereeniging ‘Beter Wonen’ en aan de vereeniging tot dekking van de kosten van aankoop en cultiveering van grond en van den bouw der woningen een voorschot te verleenen van f. 33.669.”
Het college stelde de raad voor dit te besluiten, omdat wanneer de woningbouwvereniging de woningen bouwde en verhuurde, eventuele wanbetalers makkelijker door de vereniging uit hun woningen gezet konden worden dan door de gemeente. Er werd geld gevraagd voor de bouw van 17 nieuwe woningen. De burgemeester wees nog op de vooruitgang ‘op Java, wanneer deze krotopruiming een feit zal zijn geworden’.
In deel 2 van ‘Bergentheim in oude ansichten’ lezen we over de krotten op Java: “Het dak was vaak gemaakt van oude blikken platen met daaroverheen wat dakleer. Soms werd het geheel afgedekt met heideplaggen. Om materiaal uit te sparen en om de kou tegen te gaan, werden de hutten soms half in de vochtige veengrond gebouwd, zodat slechts de halve woning, soms nog minder, boven het maaiveld uitstak. Een enkele hut schijnt zo diep ingegraven te zijn geweest dat men eroverheen liep zonder de behuizing op te merken”.
De gezinnen waren vaak erg groot. Het sterftecijfer was hoog. In de vochtige hutten, waar geen ventilatie was en waar gekookt en gewassen moest worden, werd men gauw ziek. De medische zorg was nagenoeg nihil. Moest er een arts komen, dan was dat vanuit Hardenberg. Vaak was er bij een geboorte geen deskundige hulp aanwezig. Een oude(re) buurvrouw trad vaak op als verloskundige. Deden zich complicaties voor, dan was dat voor kraamvrouw en kind vaak fataal. Het aantal doodgeboren kinderen, of kinderen die vlak na de geboorte stierven, was schrikbarend hoog. Een enkele keer werden doodgeboren kinderen niet eens opgegeven en verdwenen op raadselachtige wijze. Geldgebrek speelde ook hierbij een grote rol.
Een zeer bijzondere vrouw, die hier in de jaren dertig woonde, was mevrouw Van der Heide, alias Martje van Tuinen. Zij was blind en woonde met haar man, Dirk van der Heide, alias Kater Derk, en haar vier kinderen in een hut die dicht bij een wijk stond. ‘Blinde Metje’ was een zeer propere vrouw, die ondanks haar handicap en zeer armoedige omstandigheden haar huishoudinkje goed voor elkaar had. Vanuit haar hut had haar man een touw gespannen naar de wijk. Om de zoveel meter was er een knoop in het touw gelegd. Bij de laatste knoop bevond zich het vlondertje in de wijk waar Metje op kon stappen om water te scheppen…” (Het ging hier om Mettien van Tuinen, echtgenote van Theodorus van der Heiden).
Dan nog een aantal passages uit oude kranten waarin Java met name wordt genoemd:
15 juli 1927:
“Bergentheim. Woensdagmiddag geraakte het driejarig kindje van den veenarbeider Beuvink, op Java, in een onbewaakt ogenblik in de hoofdvaart aldaar en verdronk jammerlijk. De grootmoeder haalde het lijkje op.” (Het betrof Dirk Beuving, het zoontje van Gerrit Beuving en Derkje van der Heiden, en het kleinzoontje van ‘Blinde Metje’).
17 februari 1928:
“Bergentheim. Maandagavond gebeurde hier een tragisch ongeluk. Het dochtertje van H. Stobbe, wonende op Java, keerde ’s avonds ongeveer 5 uur van de ouderlijke woning weer terug naar haar dienst. Ze werkte bij den heer Egbert Reiling. Toen ze daar niet aankwam, werd door den vader en genoemden E.R. gezocht tot laat in den avond. Eindelijk werd ze opgevischt uit de wijk; de levensgeesten waren reeds geweken. Arme ouders, die op zoo’n noodlottige wijze een aankomend meisje moeten missen.”
30 november 1928:
“Bergentheim. Vrijdagmorgen ging de weduwe G. Westerhof, wonende op Java alhier, melk halen. Zij moest daarvoor over een vonder, gelegen in een der turfwijken. Onverwachts gleed het oudje uit, viel in ’t water en, daar er geen hulp aanwezig was, verdronk ze jammerlijk.”
De Telegraaf van 12 november 1930 schreef:
“Inbraak bij een weduwe te Bergentheim. Drie verdachten gearresteerd. Hardenberg, 11 nov. Te Bergentheim heeft des nachts een brutale inbraak plaats gehad bij de weduwe Plaggenmarsch. Zij was met een dienstbode alleen thuis toen plotseling in het holst van den nacht drie kerels voor haar stonden, die zakdoeken voor het hoofd hadden gebonden om onherkenbaar te zijn. Zij bedreigden de vrouw met een revolver. Hetgeen ze vonden was echter niet groot. Van de dienstbode werd 13 gulden meegenomen en van de weduwe zelf… 1 gulden. Vermoed werd dat de daders goede bekenden in het dorp waren. De politie deed met een politiehond onderzoek en reeds denzelfden dag werden de verdachten gearresteerd; zij wonen op het zoogenaamde ‘Java’, de krottenbuurt van de gemeente.”
