Balkbrug kent, relatief gezien, veel monumenten. Een ervan is het prachtige pand ten zuiden van de Zwolseweg dat vele tientallen jaren dienst deed als pastorie van de gereformeerde kerk. Het is gebouwd in opdracht van de gereformeerde kerkenraad en ontworpen door de in die tijd plaatselijk bekende bouwkundige Hendrik Burgmans. Hij werkte als bouwkundig opzichter bij het opvoedingsgesticht Veldzicht, maar maakte daarnaast ontwerpen voor particulieren en bedrijven. Zo was hij in 1908 betrokken bij de bouw en inrichting van de nieuwe boterfabriek Balkbrug, waar dagelijks de melk van circa duizend koeien kon worden verwerkt. De kranten meldden dat de fabriek geheel naar de eisen des tijds was ontworpen en dat deze architect Burgmans alle eer aandeed.

Fragment van de originele bouwtekening, anno 1906 (bron: Gemeentearchief Hardenberg).

Twee jaren daarvoor ontwierp Burgmans voor de gereformeerde kerk een predikantenwoning in een op de Art Nouveau geïnspireerde bouwstijl. Het pand werd gebouwd op een zandfundering, gelegen aan de zuidzijde van de Dedemsvaart, tussen Sluis V en Balkbrug. De kerk had de grond al in 1901 voor 350 gulden gekocht, speciaal bedoeld als woningbouwlocatie voor een pastorie. Uit de bij de bouwvergunning bewaard gebleven ‘memorie van toelichting’ blijkt dat het huis op de begane grond werd ingedeeld met een salonkamer, een woonkamer, een slaapkamer, een keuken met pomp en een regenbak voor drinkwater en daaronder een kelder. Op de verdieping kwam een studeerkamer, een slaapkamer, een logeerkamer en een dienstbodekamer. De aanvraag om bouwvergunning werd ingediend door Jan Breman als voorzitter van de kerkenraad en scriba Klaas Petter. De vergunning werd snel afgegeven en vervolgens kon de bouw op vrijdag 9 maart 1906 worden aanbesteed in het café De Munnink in Balkbrug.

De pastorie is pas in 1907, na veel problemen gebouwd. Onder andere ging de aannemer failliet. Deze had de bouw aangenomen voor ongeveer 5500 gulden. Bij de bouw van de pastorie was de kerkenraad met de aannemer overeengekomen dat er geen sterke drank geschonken en gedronken mocht worden. Toen de bouw het hoogste punt bereikte, werd er geen tak op het dak geplaatst, maar wel in de kelder… en daarbij dronk men natuurlijk ook de bijbehorende borrel.

Ds. Christoffel Nicolaas Impeta poseert voor de pastorie, met op zijn arm zijn zoontje Johannes Jacobus. Heel goed is op deze foto de sierlijk ontworpen entree te zien, ca. 1915.

Vanaf 1907 tot 1964 woonden er acht predikanten in de gereformeerde pastorie, namelijk:

  • ds. Lamberts (1907-1912)
  • ds. Impeta (1913-1917)
  • ds. Dwarshuis (1917-1940)
  • ds. Blauw (1941-1944)
  • ds. Nawijn (1944-1948)
  • ds. Visser (1948-1952)
  • ds. Everaats (1952-1957)
  • ds. Lamme (1959-1962)
Prentbriefkaart van Balkbrug aan de Dedemsvaar, met geheel rechts de gereformeerde pastorie.

De eerste predikant mocht gratis in de pastorie wonen en ontving een jaarsalaris van 850 gulden. In 1921 werd in het pand elektrisch licht aangelegd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft een joods echtpaar er een jaar – tot aan het einde van de oorlog – ondergedoken gezeten in de dienstbodekamer.

Detail van het verhoogde middenrisaliet met de loggia in hoofdijzerbogen. In de top een mooi voorbeeld van de Art Nouveau bouwstijl.

De kerk verkocht de pastorie in 1962 voor 32.000 gulden, omdat er teveel onderhoud aan het pand kwam. Aan de overzijde van de straat, op circa tweehonderd meter afstand, werd een nieuwe pastorie gebouwd. In maart 1988 kochten de huidige eigenaren de pastorie van de fam. Bennink. Daarvoor had het pand nog twee andere eigenaren. De woning kende op dat moment zeer veel achterstallig onderhoud, maar verkeert nu weer in een uitstekende staat. De voormalige pastorie wordt nu bewoond door Jan en Tiny Loovers. Zij woonden voorheen aan de Molenweg in Balkbrug. Jan heeft jarenlang gewerkt aan de hogeschool Windesheim in Zwolle. Sinds hij en zijn vrouw de woning in eigendom hebben, hebben ze er alles aan gedaan om het monument, zowel intern als extern, zoveel mogelijk in de oorspronkelijke staat terug te brengen en het goed bewoonbaar te maken. Er zijn twee dakkappelen herplaatst en het gehele dak is vernieuwd en geïsoleerd. De voordeur is vernieuwd, maar in de oorspronkelijke stijl teruggebracht en de roedenverdeling is weer aangebracht in alle vensterramen. De originele vloertegels in de gang en in de hal zijn onder oude lagen vloerbedekking vandaan gekomen. Door het hele huis heen waren de paneeldeuren afgetimmerd. Ze zijn ontdaan van de niet-authentieke opzetplaten en geven de woning nu, samen met de tegelvloer en andere originele onderdelen, weer een authentieke sfeer. Al die renovaties waren uitvoerbaar, omdat de oorspronkelijke bouwtekeningen en oude foto’s bewaard gebleven zijn.

© ‘Monumenten in de gemeente Hardenberg’, uitgegeven door de Stichting Historische Projecten, 2008.

Stijlkenmerken en architectonische elementen
De pastorie is opgetrokken vanuit een rechthoekige plattegrond met één bouwlaag, in baksteen op een hardstenen plint, onder een met kruispannen gedekt zadeldak. De symmetrische voorgevel heeft een verhoogd middenrisaliet met op de begane grond een entreepartij in portiek, met smeedijzeren trekstangen onder een gepleisterde korfboog. Aan de zijden van de risaliet rondbogen. De entree heeft een halfrond bovenlicht en zijlichten. Daarboven een loggia in hoefijzerbogen verbonden door smeedijzeren werk, aan de zijden smalle hoefijzerbogen. De openslaande deuren hebben zij- en bovenlichten met roedenverdeling. Het risaliet wordt beëindigd door een gepleisterde geveltop met een reliëf in het frontonnetje. Links en rechts van het middenrisaliet een groot samengesteld venster met hardstenen onderdorpel, onder een segmentboog met aanzetstenen. De dakgoot heeft fraaie houten gootklossen. De linker- en rechterzijgevel hebben op de begane grond twee schuifvensters onder een segmentboog met aanzetstenen. In de nok drie vensters met roedenverdeling in het bovenlicht onder één strek met daarboven drie segmentbogen. De pastorie is van algemeen belang vanwege de gaafheid van het hoofdvolume en de detaillering en verder vanwege de op de Art Nouveau geïnspireerde bouwstijl en de beeldbepalende ligging aan de Zwolseweg.